Makna Jeung Kadudukan Amanah

إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمَانَةَ عَلَى السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَالْجِبَالِ فَأَبَيْنَ أَن يَحْمِلْنَهَا وَأَشْفَقْنَ مِنْهَا وَحَمَلَهَا الْإِنسَانُ إِنَّهُ كَانَ ظَلُوماً جَهُولاً (ألأحزاب :72)

“Saéstuna Kami geus nawarkeun éta amanah ka langit jeung ka bumi katut ka gunung-gunung, tapi maranéhna embungeun/nolak naggungna jeung aringgiseun dina narimana, tapi éta amanat téh ditanggung ku manusa; saéstuna manusa téh kaayaanana darolim jeung bodo kacida”. )Al-Ahzab:72)

Imam Ibnu Katsir ngajelaskeun dina nafsirkeun ieu ayat, yén miturut ‘Aun bin Ma’mar Hasan Bashri, saréngséna ‘Aun maca ieu ayat, anjeunna nyarita: “Alloh swt. geus nawarkeun amanat ka tujuh lapis langit nu ditaretes ku hiasan bentang-bentang jeung planet-planet, ogé nawarkeun ka Malaikat nu manggul ‘Arsy Alloh: “Naha maranéh kabéh daék manggul ieu amanah kalayan narima sagala resiko jeung akibatna?”. Kabéh diantara malaikat nu manggul ‘Arasy jeung langit ngajawab: “Nun Gusti ! naon nu bakal katarima tina resiko sareng akibat, saupamina abdi nampi kana ieu amanah ?”. tuluy Alloh ngadawuh:

“Lamun manéh ngajaga kalayan hadé kana ieu amanah, maka kami bakal méré ganjaran nu hadé, tapi sabalikna lamun maranéh ngalalaworakeun kana ieu amanah, maka kami bakal méré siksa jeung hukuman”. Sanggeus dijelaskeun kitu antara langit jeung malaikat nolak taya nu sanggup narima éta amanah.

Tuluy Alloh swt. nawarkeun éta amanah téh ka tujuh lapis bumi anu tohaga nu di paseuk ku gunung-gunung sarta dilengkepan ku sagara jeung walungan nu aya dijerona. Alloh ngadawuh: “Naha manéh daék, hai bumi”?.

Bumi ngajawab: “Nun Gusti ! naon nu bakal katarima tina resiko sareng akibat, saupamina abdi nampi kana ieu amanah ?”. tuluy Alloh Ngadawuh: “Lamun manéh ngajaga kalayan hadé kana ieu amanah, maka kami bakal méré ganjaran nu hadé, tapi sabalikna lamun maranéh ngalalaworakeun kana ieu amanah, maka kami bakal méré siksa jeung hukuman”. sarua bumi ogé teu sanggupeun tegesna nolak pikeun manggul ieu amanah.

Tuluy ku Alloh ditawarkeun ieu amanah téh ka gunung-gunung, sami bari Ngadawuh: “Naha manéh daék, hai gunung manggul ieu amanah kalayan narima sagala resiko jeung akibatna?”. Tuluy gunung-gunung ngajawab: “Nun Gusti ! naon nu bakal katarima tina resiko sareng akibat, saupamina abdi nampi kana ieu amanah ?”. tuluy Alloh Ngadawuh: “Lamun manéh ngajaga kalayan hadé kana ieu amanah, maka kami bakal méré ganjaran nu hadé, tapi sabalikna lamun maranéh ngalalaworakeun kana ieu amanah, maka kami bakal méré siksa jeung hukuman”. Sarua gunung-gunung ogé teu sanggupeun tegesna nolak pikeun manggul ieu amanah. Nu akhirna Alloh swt nawarkeun ieu amanah téh ka Kanjeung Nabi Adam as. Sakumaha nu kaunggel dina hadits Qudsy nu diriwayatkeun ku Abusy-Syaikh nu sumberna ti Ibnu ‘Abbas ra.:

َياآدَمُ إِنِّيْ عَرَضْتَ اْلأَمَانَة َعَلىَ السَّمَاوَاتِ وَاْلأَرْضَ فَلَمْ تُطِقْهَا فَهَلْ أَنْتَ حَامِلُهَا بِمَا فِيْهَا ؟ قَالَ :وَمَالِيَ فِيْهَا ؟ قَالَ : إِنْ حَمِّلْتَهَاأُجِرْتَ وَإنْ ضَيَّعْتَهَا عَذَّبْتَ ,فَقَالَ : قَدْ حَمِّلْتَهَا بِمَا فِيْهَا فَلَمْ يَلْبَثْ فِى اْلجَنَّةِ إِلاَّ مَا بَيْنَ صَلاَةِ اْلأُوْلىَ وَاْلعَصْرِ حَتَّى أَخْرَجَهُ الشَّيْطَانُ مِنْهَا

“Wahai Adam ! saéstuna Kaula (Saur Alloh) geus nawarkeun ‘amanat’ ka langit jeung bumi, ngan maranéhna nolak henteu sanggupeun narimana. Naha anjeun sanggup nanggung ieu amanah kalayan narima sagala resiko akibatna” Nabi Adam ngawaler: “Nun Gusti ! naon nu bakal katarima tina resiko akibat saupamina abdi nampi kana ieu amanah ?” Alloh ngajealskeun: “Lamun anjeun adam sanggup narimana ieu amanah, maka anjeun bakal dibere ku kaula upah ganjaran nu hadé, tapi sabalikna lamun anjeun adam ngalalaworakeun ieu amanah sanggeus manéh sanggup narimana maka anjeun adam ku kaula bakal dibere siksaan tur kaasup hukumna dosa”. Nabi Adam as. Ngawaler: “Sae gusti saupami kitumah, abdi nampi tur sanggém naggung ieu amanah kalayan nampi sadaya resiko akibatna” Teu lila ti harita Nabi Adam as. Nalika masih aya disyurga antara waktu shubuh nepi ka ashar, lumangsung kajadian ngagodana Syétan ka Nabi Adam as. Jeung Siti Hawa’ sahingga duanana dikaluarkeun tina syurga”.

Dina leresan ieu ogé Imam Al-Hafidz Ibn Al-Jauzy, ngajelaskeun: “Satemenna Alloh swt. nalika réngsé nyiptakeun Adam tuluy niupkeun ka manéhna ruh, maka didatangkeun ka Adam ‘Amanah’ kalayan bentukna hiji batu anu kacida badagna. Tuluy Alloh nawarkeun éta amanah anu bentukna batu badag téa ka langit, bari méré paréntah: “Panggul ku anjeun !” tapi langit nolak bari nyarita: “Duh Gusti pangéran Abdi ! abdi teu kiat, teu sanggém manggulna”. Tuluy datang Adam as. Bari ngeundeuk-ngeundeuk tur ngagerak-gerakkeun éta batu, bari nyarita: “Mun seug Alloh ngersakeun, kami sanggup manggul ieu batu”. Tuluy ku adam as. Dicoba diangkat nepi ka lebah cangkeng tuluy di panggul dina tak-takna, barang geus ngarasa sanggup ngangkat éta batu tuluy adam seja ngecagkeun deui éta batu kana tempat asalna, teu jadi sabab Alloh ngadawuh: “Wahai Adam ! antepkeun éta batu téh tetep dina taktak anjeun, teng diecagkeun deui, antepkeun amanah ieu téh tetep aya dina taktak anjeun jeung anak incu turunan anjeun nepi ka poé kiamah, jeung kami (saur Alloh) bakal méré ganjaran nu hadé kanu netepkeun ieu amanah jeung kami bakal méré siksaan ka nu ngalaworakeunana”.

Ngeunaan amanah nu di tawarkeun ku Alloh ka Kanjeng Nabi Adam as. Ayana ikhtilaf diantara para ulama, tegesna timbul beda pamadegan dina nafsirkeunana, aya nu nyebutkeun yén amanah nu ditawarkeun ku Alloh téh bentukna hakiki. Sabab, hal éta téh teu mustahil dilakukeun ku Alloh swt. pikeun némbongkeun perkara nu ma’nawi atanapi nu teu kaasup akal, jadi bisa kahontal ku ‘akal kalayan kawasa Alloh swt., “Innalloha ‘Ala Kulli Syai’in Qodiir (Saéstuna Alloh Maha Kawasa kana sagala perkara). Aya ogé nu nyebutkeun yén tawaran Alloh swt ngeunaan amanah téh sifatna majazy hartosna kiasan wungkul, tapi najan bari majazy ogé hal ieu téh bisa direalisasikeun jeung mampuh kahontal ku akal. Kitu ceuk sapalih para ulama ngeunaan nafsirkeun amanah nu ku Alloh swt

Pon kitu kénéh, ngeunaan maksud jeung tujuan kecap ‘Al-Amanah’ ditawarkeunh nu munggaran, aya ikhtilaf/perbedaan diantara para Ulama. Aya nu nyebutkeun yén amanah téh ‘Syahadat-Tauhid’ nyatana ‘Laa Ilaaha Illalloh’. Aya ogé nu nyebutkeun yén amanah téh nyaéta ‘Huruf Hijaiyyah’, jeung aya ogé nu nyebutkeun amanah téh nyaéta ‘akal’ pikiran manusa nu ngabedakeun antara manusa jeung makhluq séjénna. Aya ogé nu nyebutkeun yén amanah téh, nyaéta agama, hal-hal nu difardhukeun, batesan-batesan nu tos jadi katangtuan Alloh swt, ta’at ka Alloh, shalat, puasa, kulawarga, jeung mandi janabat. Jeung rea-rea deui.

Imam Al-Asfihany leuwih nyaluyuan kana pamadegan, yén amanah téh ‘akal pikiran’. Sabab, kalayan akal éta, manusa bisa tur mampuh neuleuman bari ngarti kana harti eusining kalimat ‘Syahadat Tauhid’, lumakuna ka’adilan, tur bisa ngarti bari paham sarta ngajaga bari ngulik diajar kana eusining ‘Huruf Hijaiyah’. Salian ti éta ku akal pikiran pisan, manusa bisa ngagali potensi dirina dina raraga ngotektak kana élmu-élmu Alloh tur nganyahokeun bari ngulik pangarti ngeunaan naon baé nu sanggup dilakukeun ku manusa sorangan. Jeung ku akal pisan manusa jadi unggul ngaleuwihan makhluk-makhluk Alloh séjénna.

Didieu Imam Ibnu Katsir ngauningakeun ngeunaan amanah, nyaéta sakabéh pamadegan nu diuningakeun ku para ulama téh, teu aya nu pagedrug antara pamadegan hiji jeung pamadegan nu séjénna, kabéh ogé museur tur ngamuara kana hiji titik. Nyatana Ta’lif hartina tanggungan atanapi beban hukum, undang-undang jeung aturan sarta ngeunaan prak-prakna ngalaksanakeun éta kabéh. Tegesna, narima éta tanggungan atanapi beban hukum, undang-undang jeung aturan téh ku jalan ngalaksanakeun sagala paréntah Alloh jeung ninggalkeun sagala nu dilarang ku Alloh swt. kalayan narima sagala resikona. Lamun dilaksanakeun éta paréntah luyu jeung katangtuan nu geus diguratkeun ku Alloh, maka bakal dipaparin ganjaran. Sabalikna, lamun ninggalkeun éta paréntah kalah ka ngalaksanakeun nu dilarang ku Alloh swt. maka bakal dipaparin hukuman tur ka asup kana lampah dosa. Dumasar kana hal éta, kacindekkan maksud jeung tujuan amanah téh, nyaéta tanggungan atawa beban hukum Alloh nu dipaparinkeun ka manusa pikeun dilakasanakeun tur di larapkeun dina ngisi kahirupannana di ieu alam dunya.

Dina Al-Qur’an kacutat aya sababaraha ayat nu eusina Alloh nyebutkeun masalah amanah, ogé dina sababaraha Hadits dawuhan Kanjeng Nabi Muhammad saw. Tina ayat-ayat sareng Hadits Rosululloh saw. jelas pisan, yén amanat téh kacida beuratna dina naggungna. Sabab tisoledat weh saeutik tina maksud jeung tujuan éta amanah, maka bisa kaasup tigebrus kana khianat. Dina kahirupan sapopoé urang sadayana bisa ningali bari niténan, dumasar kana penjelasan-penejalasan nu munggaran ngeunaan amanah pikeun urang sadaya salaku manusa nau tos kagok borontok nyebat sanggup bari narima sagala resiko jeung akibatna. Sok padahal dina akhir ayat disebatkeun yén manusa téh kagolong nu kaayaanana darolim jeung bodo kacida, hartosna yén di sisi lain urang téh ngarasa bungah sabab diparcaya ku Alloh dina naggung ieu amanah, tapi di sisi lain urang kudu hariwang inggis ku bisi rempan ku kaayaan urang sadaya teu bisa ngalaksanakeun éta manah, anu resikon jeung akibatna lain pahala nu dipibanda tapi kalah ka siksa nu ditampa, Na’udzubillaahi min dzaalik. Kukituna Alloh swt ngawanti-wanti dina Dawuhanan dina surat Al-Anfal ayat 27:

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ لاَ تَخُونُواْ اللّهَ وَالرَّسُولَ وَتَخُونُواْ أَمَانَاتِكُمْ وَأَنتُمْ تَعْلَمُونَ(ألأنفال:27)

“Hai jalma-jalma nu airman ! poma anjeun ulah ngalakukeun persulayaan (Khianat) ka Alloh jeung Rosul-Na jeung poma ulah ngakhianat kana amanat-amanat diantara maranéh, sok padahal maranéh geus nyaraho”.

Mun diringkes ngeunaan amanah, nu ditibankeun pikeun urang sadaya dina ngisi kahirupan di ieu alam dunya téh, diantarana baé nyaéta:1) Agama, tangtuna baé agama didieu agama Islam; 2) Élmu Pangawéruh, anu kaitanana sareng akal pikiran; 3) umur urang sadayana; 4) Rizki, anu kaitananana sareng kanikmatan-kanikmatan nu dipaparin ku Alloh swt., sareng 5) kulawarga.

Mudah-mudahan urang sadayana kalebet kana golongan jalma-jalma nu salamina bisa ngajaga, ngariksa, ogé ngamanfaatkeun amanah Alloh swt. dina raraga urang ngahontal Mardhotillah (karidhoan Alloh swt) Amin Ya Alloh Ya Robbal ‘Alamiin.

Walloohu A’lam.